Gegevens

Algemeen

De Dedemsvaartsche Stoomtramweg Maatschappij (DSM) wordt na enkele jaren van voorbereiding op 15 juni 1885 opgericht te Dedemsvaart. De maatschappij bouwt in diverse etappes in Overijssel, zuid Drenthe en een klein stukje Groningen een tramlijnennet op. De exploitatie vindt plaats met stoomlocomotieven. Er wordt gekozen voor een spoorwijdte van 1067 mm. Dit impliceert dat er geen rechtstreeks uitwisseling van (goederen)wagens met de spoorwegen die een spoorwijdte van 1435 mm hanteren, kan plaats vinden.

Als eerste komt in 1886 de tramlijn Avereest - Dedemsvaart - Heemse in dienst. In 1895 wordt de tramlijn in westelijke richting vanuit Dedemsvaart verlengd naar Zwolle. Vanuit de Lutten gelegen tussen Dedemsvaart en Heemse wordt gebouwd aan de verlenging naar Coevorden en verder. Uiteindelijk wordt in 1907 Ter Apel bereikt. Op 4 oktober 1905 wordt de tramlijn Hoogeveen - Slagharen feestelijk geopend en op 5 oktober in exploitatie genomen. Op 15 februari 1908 volgt nog de tramlijn Meppel - Balkbrug.

Overzicht van het stoomtramnetwerk van de DSM.

-

In later jaren gaat de DSM ook autobusdiensten uitvoeren. In de periode 1930 - 1935 bezit het bedrijf de concessie om in Zwolle een stadsdienst uit te voeren met autobussen.

Op 1 januari 1936 fuseren de EDS en DSM met elkaar. De gecombineerde maatschappij gaat verder onder de naam EDS. Op verschillende locaties worden de netten met elkaar verbonden, zodat doorgaand goederenvervoer mogelijk wordt. Het personenvervoer wordt op het moment van de fusie al grotendeels met autobussen uitgevoerd.

Tramlijn Zwolle - Coevorden - Ter Apel

Op 30 september 1897 vindt de feestelijke openingsrit plaats van de tram Zwolle - Coevorden. Op 4 oktober 1897 start de exploitatie van de dienst Zwolle - Coevorden. De DSM is met de verbinding 8 jaar eerder dan de NOLS in Coevorden. Het station en het depot komen aan de Krimweg in Coevorden vlak bij de plek waar later de ook de NOLS haar emplacement zal bouwen. Vanwege de afwijkende spoorwijdte is directe overgave van goederenwagens niet mogelijk.

Vanuit Coevorden breidt de DSM haar tramlijn verder uit. In 1899 wordt de tramlijn verlengt naar Nieuw-Amsterdam. De feestelijke opening vindt plaats op 22 augustus 1899. Op 25 februari 1902 wordt de tramlijn verlengt naar Erica. 2 jaar later op 14 januari 1904 wordt er doorgereden naar Klazienaveen. Per dag zijn er 4 doorgaande trams die het gehele traject berijden. Een passagier die om 6.57 uur in Klazienaveen instapt, is om 11.51 uur in Zwolle. Vanaf 10 december 1907 kunnen reizigers het eindpunt Ter Apel bereiken. In Ter Apel kunnen de reizigers overstappen op de trams van de OG en EDS. Conform de dienstregeling van 1 mei 1908 vertrekt de laatste tram vanuit Zwolle die doorrijdt naar het eindpunt Ter Apel om 16.45 uur. Na uren zitten bereikt de inmiddels danig vermoeide reiziger om 23.25 uur het eindpunt Ter Apel. Vanaf 1 mei 1909 vertrekt de tram 10 minuten later uit Zwolle, maar is de reiziger pas 's nachts om 0.13 uur in Ter Apel.

13 juli 1912 besteedt de DSM de levering aan van 3 benzine elektrische motorwagens. Vergelijkbaar met de Ooster-Stoomtram van Driebergen naar Arnhem. Het is de bedoeling dat zij de dienst tussen Zwolle en Ter Apel goedkoper en sneller maken. De motorwagens zijn er nooit gekomen, omdat de Ooster-Stoomtram constateerde dat de exploitatie niet rendabel is. De DSM zag daarna van de investering af.

Op 5 november 1906 begint de DSM tussen Heemse en het spoorwegstation van Hardenberg een Omnibusdienst. De Omnibus biedt plaats aan 19 personen. Er vinden op werkdagen 4 ritten plaats. Op zondag zijn er 2 ritten. Op 20 december 1907 stopt de DSM met de Omnibusdienst. Ondernemer de heer A. Lenters uit Hardenberg neemt de Omnibusdienst over en ontvangt daarvoor een subsidie van 50 gulden per jaar van de gemeente Ambt Hardenberg. Begin 1918 stopt de heer A. Lenters met de Omnibusdienst en verkoopt het voertuig.

Sinds het begin van de treindienst op Coevorden in 1905, is daar een kruising met de DSM. In de eerste 2 jaar van de exploitatie van de NOLS is er bij de kruising alleen een wachthuisje aanwezig. Op 11 juni 1907 besteden de Staatsspoorwegen onder nummer SS-1113 een woning voor de wachter aan. Het wachthuisje blijft behouden, maar wordt bij de bouw van de woning enkele meters verplaatst. In 1948 verwijdert de NS de voormalige DSM tramkruising in Coevorden.

DSM-station in Coevorden. Op de achtergrond is wachterswoning nummer 7 zichtbaar. Ansichtkaart, uitgegeven door J. Fokke, boekhandel in Coevorden, kaart is gestempeld in 1916.

Het voormalige DSM-station nu getooid met de naam EDS te Coevorden. Rechts komt een stoomlocomotief van het overslagspoor met de NOLS. In het midden staan de vrachtauto's, die de tram overbodig zullen maken. Foto H. Bekman, 1938 Collectie Roelof Boelens.

In mei 1907 tekenen de DSM en de NOLS een overeenkomst over de aanleg en het gebruik overlaadsporen op het emplacement van Coevorden. Op 5 juni 1907 volgt de ministeriële goedkeuring. Nog in hetzelfde jaar neemt de DSM de overlaadsporen in gebruik. De sporen liggen achter het DSM-gebouw op de plaats waar ook later nog steeds de losweg van station Coevorden is. De DSM heeft direct na de aanleg al veel profijt van de sporen. In 1910 wordt de situatie van de overlaadsporen van de DSM op het NOLS-terrein gewijzigd, dit in verband met de komst van de Bentheimer Kreisbahn naar Coevorden.

Gezien de lange reistijd verliest de DSM haar concurrentiepositie op het traject Zwolle - Coevorden van de NOLS. In 1924 stopt de DSM met het personenvervoer. Er worden vervangende busdiensten gestart. In het goederenvervoer is meer spraken van concurrentie. In het goederenvervoer is de prijs vaak belangrijker dan de snelheid. De DSM vervoert veel turfstrooisel van het Amsterdamsche Veld naar Zwolle. Speciaal daarvoor heeft de DSM een 7 kilometer lange zijlijn aangelegd naar de Maatschappij Griendtsveen van de industrieel W.A. Scholten.

Na de fusie met de EDS wordt de exploitatie in Coevorden uitgevoerd vanuit het DSM-gebouw en bijbehorend emplacement aan de Krimweg.

Het voormalige DSM-station nu weer voorzien van de letters DSM te Coevorden. Foto R. van Wissen, 29 mei 2004.

-

Het gebouw van de DSM staat jaren lang wat verloren langs de Krimweg. In 2010 / 2011 wordt het gebouw grondig gerestaureerd en worden zoveel mogelijk historische kenmerken hersteld. Het gebouw wordt in gebruik genomen door makelaar Bentum en Dragtsra. Het krijgt in 2011 het predicaat "Monument van het jaar 2011".

Het museum Palthehof in Nieuwleusen restaureert tussen 2017 en 2019 goederenwagen E33 van de DSM. Deze goederenwagen is aangetroffen in een tuin aan de Burgemeester Backxlaan in Nieuwleusen en deed dienst als schuur. De goederenwagen is met behulp van een kraan uit de tuin gehaald en naar het museum gebracht. Na de restauratie staat de goederenwagen te pronken in de tuin van het museum.

Autobusdienst Zwolle - Coevorden

Reeds eind 1923 begint de DSM een tramvervangende autobusdienst op het traject Dedemsvaart-dorp - Zwolle. Met de winterdienstregeling van 1 oktober 1934 rijden de autobussen ook tussen Dedemsvaart-dorp en Coevorden.

Stadsdienst Zwolle

Na het debacle met de firma Doncker moet de gemeente Zwolle op zoek naar een andere exploitant van de stadsdienst. In september 1929 wordt in een buitengewone raadszitting over het onderwerp besproken. Een voorstel om als gemeente zelf een exploitatiemaatschappij op te richten, wordt verworpen met 15 tegen 8 stemmen.

Daarnaast ligt er een voorstel op tafel van B en W van Zwolle om de exploitatie voor 5 jaar te gunnen aan de DSM. De directie van DSM is bereid de exploitatie 5 jaar lang uit te voeren als de gemeente Zwolle voor de eerste 3 jaar een jaarlijkse subsidie geeft van NLG. 4.000,00. Voor dat bedrag krijgt de gemeente Zwolle een ringlijn die in 2 richtingen wordt bereden en een autobuslijn Veerallee - Zwolle. Dit voorstel wordt met 13 tegen 10 stemmen aangenomen. De gemeenteraad eist wel dat de dienstregeling, arbeidsvoorwaarden personeel en de tarieven ter goedkeuring aangeboden moeten worden.

Op 1 maart 1930 begint de DSM met het rijden van de stadsdienst. In de laatste 2 jaar wanneer de DSM geen geld meer krijgt van de gemeente blijkt een rendabele exploitatie niet mogelijk. Als in 1934 de onderhandelingen over een nieuwe concessie beginnen haakt de DSM af. De door de gemeente Zwolle gestelde voorwaarden zijn niet aantrekkelijk. Op 28 februari 1935 loopt de concessie af. De firma A.H. Hardon neemt de concessie over.