Gegevens aansluiting

Algemeen

De geschiedenis van deze fabriek begint met de oprichting van de N.V. Nederlandse Kunstzijdefabriek (NK) op 8 mei 1911 in Arnhem. Vanaf 1912 wordt er in Arnhem kunstzijde gefabriceerd. Het gaat de fabriek voor de wind en in 1929 fuseert de NK met een Duitse collega tot de AKU (Algemene Kunstzijde Unie N.V.). In de Tweede Wereldoorlog gaat het even wat slechter, maar daarna pakt men de (kunstzijde) draad weer op en is men op zoek naar nieuwe productielocatie met goedkope arbeidskrachten.

Op dat moment heerst er in Zuidoost Drenthe al jaren een hoge werkloosheid. Burgemeester Gaarlandt probeert met man en macht een grote industriële firma naar zijn gemeente te krijgen. Op 2 oktober 1947 wordt gestart met de bouw van een fabriek in Emmer-Compascuüm.

De AKU heeft echter grote plannen en wil een fabriek bouwen waar nieuwe producten (nylon) gemaakt kunnen worden. In heel het land wordt gezocht naar een geschikte vestigingsplaats. De provincie Drenthe en de gemeente Emmen doen er alles aan om de keuze op Emmen te laten vallen. De gemeente stelt de grond voor de fabriek voor een goedkope prijs ter beschikking en zal zorgen dat de grond bouwrijp wordt gemaakt. Ook verplicht de gemeente zich om 200 arbeiderswoningen, 30 middenstandswoningen en 10 villa's te bouwen. Ook de sociale en culturele voorzieningen zoals schouwburg, zwembad en sportaccommodatie zullen verbeterd worden. De directie van de AKU stelt ook als voorwaarde dat de verkeersvoorzieningen in Drenthe verbeterd worden. Het bedrijf wil goede verbindingen hebben tussen haar fabrieken in Arnhem, Ede en Emmen. Daartoe is het nodig het goederenvervoer op de spoorlijn Zwolle - Emmen te verbeteren. Daarnaast dient er een snelle busverbinding te komen met Hoogeveen.

Op 21 juni 1950 valt in het hoofdkantoor in Arnhem de beslissing om in Emmen een fabriek te beginnen. Vanaf dat moment wordt er hard gewerkt om de nieuwe fabriek zo snel mogelijk operationeel te krijgen. De meeste grote onderdelen worden per trein aangevoerd.

AKU fabriek in Emmen. Ansichtkaart is afgestempeld in 1958.

Aansluiting van de AKZO op de spoorlijn Zwolle - Emmen. Het wissel wordt nog met de hand bediend na telefonisch overleg met de stationschef in station Emmen. Foto R. van Wissen, circa 1985.

Na de nylongarens komen er fabrieken voor verschillende andere chemische producten zoals polyestervezels en polyethyleen tereftelaat (PET). Het bedrijf gaat polyester spinkorrels maken. Deze spinkorrels worden naar Breda vervoerd voor verdere verwerking. Daartoe huurt de AKU van 1964 12 speciale silowagens van de firma Pieter Bon in Zaandam. Deze silowagens zijn speciaal omgebouwd uit zo genaamde bollenwagens. Als de fabriek in Breda sluit gaat het vervoer naar het Duitse Obernburg. De silowagens worden naar Coevorden gebracht en gaan dan via de Bentheimer Eisenbahn naar Duitsland. Het transport van de lege silowagens gaat in omgekeerde richting.

Op 6 juli 1961 brengt de Koninklijke trein een bezoek aan de fabriek.

In 1969 verandert de naam van de fabriek in ENKA. Op 1 oktober 1974 rijdt een treinstel DE3 het terrein van de ENKA op om de genodigden van de aandeelhoudersvergadering te brengen.

Het is een aantal malen voorgekomen dat de treinen die vanaf de AKU vertrekken zo zwaar zijn dat een eigen locomotief van de AKU de NS-locomotieven moet helpen om de trein naar Emmen over te brengen. Een belangrijk transport bestaat uit het dagelijkse vervoer van caprolactam. Dit spul komt van de DSM-fabriek in Lutterade.

Begin 1986 komt ook de productie van een supersterke vezel (Twaron) naar Emmen toe. De naam van de fabriek verandert in 1992 in AKZO. In 1994 gaat de AKZO samenwerken met het Zweedse Nobel-concern. De naam van de onderneming verandert in AKZO-Nobel. In de jaren negentig stoot het concern een aantal productiefaciliteiten in Emmen af. Deze faciliteiten worden verkocht aan andere chemische concerns zoals Acordis, DSM en Teijin.

Daar de diverse fabrieken regelmatig van eigenaar wisselen wordt er een overkoepelend bedrijf opgericht welke zich richt op de algemene voorzieningen en diensten. Deze dienstverlener krijgt de naam Emmtec Industry & Business Park en is een 100% dochter van elektriciteitsbedrijf NUON. Emmtec zorgt onder andere voor de nutsvoorzieningen op het terrein, maar ook voor beveiliging en transport.

Materieel

Locomotieven

Voor het transport van de goederenwagens op het eigen terrein heeft de fabriek de beschikking over eigen locomotieven. De beide huidige locomotieven zijn tweedehands en zijn hun carrière begonnen bij de Staatsmijnen (SM). Locomotief 99 is de oorspronkelijke SM 130. De locomotief is gebouwd in 1957 door de firma Deutz (56769). Voordat de locomotief naar Emmen komt, heeft hij in de periode 1971 - 1983 nog dienst gedaan in de AKZO vestiging Kleefse Waard, nabij Arnhem. Locomotief 100, de voormalige SM 132, is rechtstreeks van de mijn Emma gekomen. Ook de 100 is gebouwd bij Deutz (56835). Voor de exploitatie is slechts 1 locomotief noodzakelijk. Iedere locomotief doet gedurende 1 maand dienst. De andere locomotief staat dan in de loods als reserve, waarna de rollen zich voor 1 maand omdraaien.

Het emplacement heeft krappe bogen die overwegend in één richting verlopen. Daardoor slijten de wielen van de locomotieven erg éénzijdig. Om de slijtage te spreiden worden de locomotieven regelmatig gedriehoekt. Vele jaren mochten de locomotieven daartoe af en toe een rondje Emmen - Zwolle - Almelo - Emmen rijden. Sinds de strengere regels van RailNed is dit niet zomaar mogelijk. Daarom huurt Emmtec nu een kraan, die de locomotief op een vrachtauto zet. De vrachtauto rijdt een rondje op het terrein en de kraan zet de locomotief weer op de rails.

Locomotief SM 130 na aankomst in Emmen in het voorjaar van 1983. Fotoarchief R. van Wissen.

Locomotief van de AKZO langs het 2e perron van station Emmen. Foto E. Masselink, voor 1987

Voor het groot onderhoud moet de eigen rangeerlocomotief het terrein verlaten. Op 18 december 1997 vertrekt de locomotief per dieplader naar Stork in Amsterdam. De keuze voor deze vorm van transport is des te opmerkelijker, daar om onder de viaducten door te kunnen het dak van de locomotief afgezaagd moet worden. Stork beschikt in Amsterdam niet meer over een spooraansluiting en het is goedkoper om de locomotief dan maar het hele stuk per vrachtauto te transporteren.

Uit kosten- en efficiëntie-overweging besteedt Emmtec het rangeren op het terrein in 2005 uit aan Railion. De eigen locomotieven staan vanaf dat moment werkloos aan de kant.

Spinkorrelwagens

Voor het vervoer van polyester spinkorrels huurt de AKU bij de firma Pieter Pon uit Zaandam speciale silowagens. Deze silowagens zijn gebouwd uit zogenaamde bollenwagens die de Nederlandse Spoorwegen heeft laten bouwen voor het vervoer van diverse poedervormige stoffen zoals b.v. cement. De bollenwagens hebben 2 bolvormige silo's. De spinkorrelwagens krijgen aangepaste silo's gemaakt van roestvaststaal (RVS) voor het vervoer van de spinkorrels. De silo's zijn niet geheel bol, maar hebben een recht midden stuk. Op het vlakke stuk staat het logo van de firma Pieter Bon. Links en rechts van het logo wordt later de naam Terlenka toegevoegd. Terlenka is de naam van het eindproduct dat in Breda wordt gemaakt.

De eerste 8 komen in 1965 en 1966 in dienst met de nummers 599601 t/m 599608. In 1970 en 1971 komen er nog 4 spinkorrelwagens bij met de nummers 599609 - 599612. Op de spinkorrelwagens staat vermeld dat ze in depot zijn in Emmen. De spinkorrelwagens worden aan de bovenkant gevuld. Het lossen van de wagen gebeurt via een afsluiter aan de onderzijde. In de loop tijd worden de silo's bruin geverfd. De eerste 4 spinkorrelwagens worden in de periode 1987 - 1988 gesloopt. De resterende 8 stuks spinkorrelwagens worden tussen 1994 en 1998 gesloopt.

Spinkorrelwagen met nr. 599602 bij de wagenwerkplaats in Amersfoort. De spinkorrelwagen heeft nog geen toevoeging Terlenka op de silo's staan. Foto collectie Het Utrechts Archief, augustus 1965.

Twee locomotieven van de serie 2200 met voorop loc 2251 vertrekken uit Emmen met een goederentrein. In de trein rijden 2 spinkorrelwagens mee. De achterste is voorzien van de toevoeging Terlenka. Foto R. van Wissen, 1 augustus 1988.

Emplacement

De fabriek heeft op het fabrieksterrein nog een aanzienlijk spoorwegnet liggen. Het emplacement is in te rijden vanuit de richting Emmen. Goederentreinen rijden eerst door naar Emmen, maken daar kop en rijden vervolgens naar de aansluiting van de AKU. Ook de vertrekkende treinen rijden via Emmen.

Anno 2004 ligt er een spoorwegnet van circa 5,5 kilometer met 17 wissels. Op het terrein is ook een HAKI (Half Automatische Knipperlicht Installatie) aanwezig om een drukke spoorwegovergang te beveiligen.

In 2018 worden een aantal sporen op het terrein gesaneerd. Het spoorvervoer is inmiddels flink afgenomen en diverse sporen worden niet of nauwelijks gebruikt.