Gegevens

Algemeen

Ten noorden van Vriezenveen en ten zuiden van de Vecht ligt in de buurt van Bergentheim een groot veencomplex. Halverwege de 19e eeuw staat dit gebied onder andere bekend onder de namen Bergentheimerveen, Beerserveen, Kloosterveen, Hammerveen, Bruine Haarsvenen. De eerste initiatieven om dit veen in exploitatie te brengen dateren uit 1832. In dat jaar koopt mr. I.A. van Roijen (1800 - 1868) enige honderden bunders veengrond achter Bergentheim. De heer van Roijen is notaris in Zwolle en bezit ook aan de Dedemsvaart veengronden. Hij is in zijn functie actief betrokken bij de markeverdeling ten oosten van de Vecht en beschikt daardoor over gedetailleerde kennis van de terreingesteldheid, die hem in staat stelt goede zaken te doen. Hij is tevens actief in het openbare leven in Overijssel als lid van de Eerste Kamer, gemeenteraadslid van Zwolle en drijvende kracht achter de Overijsselsche Kanaal Maatschappij. In zijn nieuw verworven veen achter Bergentheim laat hij een hoofdwijk graven, die door een sluis met de Vecht verbonden wordt. Na het overlijden van de heer I.A. van Roijen zetten zijn 5 zoons in 1873 het bedrijf om in de N.V. Veenderij Erven Mr. I.A. van Roijen. In 1890 is deze firma een van de eerste in het noorden van Nederland, die een turfstrooiselfabriek begint. Sinds die tijd is de fabricage van turfstrooisel de hoofdactiviteit van de onderneming.

De eigenaren van de turfstrooiselfabriek zien een groot voordeel in de aanleg van de NOLS. Om invloed te hebben op de aanleg van NOLS koopt de fabriek eigen aandelen. De aansluiting wordt officieel in 1904 aangevraagd. Vanaf het emplacement van Bergentheim loopt met een grote boog een spoor naar het kanaal. Hier is een spoorweghaven aangelegd. Aan de kade wordt vooral turf overgeladen. Vanaf het havenspoor loopt een losspoor richting de fabriek van de Erven van Roijen. Op 14 mei 1924 nodigt het bestuur van de fabriek de Nederlandse Bond van detailhandelaren in brandstoffen uit om het fabricageproces te komen bekijken. De heren van de Bond reizen per trein naar Bergentheim. Na afloop van de excursie vertrekt het gezelschap weer per trein.

Na de Eerste Wereldoorlog raakt de verkoop van turf en turfstrooisel in het slop. Kolen nemen de rol van turf als brandstof over. Om elkaar niet dood te concurreren wordt een verkoopbureau voor turfstrooisel opgericht waarvan de meeste turfstrooiselfabrieken lid zijn. Ook de fabriek in Bergentheim sluit zich hier bij aan. Het verkoopbureau probeert wereldwijd ook andere toepassingen voor turf te vinden. Het kantoor van het verkoopbureau bevindt zich in Rotterdam. Het verkoopbureau functioneert van 1919 tot 1935 daarna gaan de leden met ruzie uit elkaar. Mede omdat turfstrooiselfabrieken die geen lid zijn van het verkoopbureau hun turf onder de prijs van het verkoopbureau verkopen.

In de Tweede Wereldoorlog raakt de fabriek in Bergentheim door bommen beschadigd en wordt de productie stilgelegd. In 1946 worden de restanten van de apparatuur gesloopt.

Na de sluiting van de fabriek zijn de gebouwen gebruikt door de Wavin. De Wavin heeft op dat moment al enkele gebouwen in gebruik in het naburige Hardenberg, maar kon nog wel wat extra ruimte gebruiken. Er zijn vele pogingen gedaan om Bergentheim te voorzien van voldoende werkgelegenheid. Al deze pogingen zijn op niets uitgelopen.

Turfstrooiselfabriek met op de voorgrond het water van de spoorweghaven. Het spoor naar de spoorweghaven loopt achter de gebouwen van de fabriek, zie afbeelding bij emplacement In het water liggen schuiten gevuld met turf. Ansichtkaart uitgegeven door Erven Mr. I.A. van Roijen.

Briefkaart aan een Belgische klant met de mededeling dat de bestelde 200 balen turf zijn geladen in Bergentheim en met goederenwagen 53030 onderweg zijn. In tegenstelling tot wat de briefkaart doet vermoeden is de briefkaart niet vanuit het verkoopbureau in Rotterdam, maar op 25 oktober 1925 vanuit Bergentheim verstuurd. Briefkaart, collectie R. van Wissen.

Emplacement

Het emplacement takt af van het havenspoor naar de Mollinkvaart. Op het terrein zijn 3 los- en laadsporen aanwezig. Eén daarvan ligt nabij de spoorweghaven. De andere twee bevinden zich aan de westkant van de toegangsweg. Het spoor naar deze locatie steekt de weg parallel aan het doorgaande spoor Mariënberg - Hardenberg over. Rond 1947 wordt het emplacement van de firma Van Roijen van het havenspoor afgesloten. Alle sporen zijn daarna verwijderd.

Turfstrooiselfabriek met op de achtergrond het inmiddels vergrootte haltegebouw van Bergentheim. Het spoor rechts is het havenspoor naar de Mollinkvaart. Links voor de bomen ligt een van de los- en laadsporen van Van Roijen. Ansichtkaart uitgegeven door Erven Mr. I.A. van Roijen. Kaart heeft op de achterzijde een omschrijving 'Turfstrooiselfabriek - Spoorverbinding' in 4 talen (Nederlands / Frans / Duits / Engels). Ansichtkaart, collectie R. van Wissen.

Spoorweghaven Bergentheim, sjouwers dragen manden met turf uit boten naar de gereedstaande goederenwagens. Op de boot een reclamebord van de firma Van Roijen uit Bergentheim. Collectie Het Geheugen/Koninklijke Bibliotheek, augustus 1932.