Gegevens station

Exploitatie

Geopend als station aan de spoorlijn Zwolle - Hardenberg. Op 1 juli 1905 verlengd naar Coevorden en op 1 november 1905 verlengd naar Stadskanaal. Na de sluiting van de spoorlijn Emmen - Gasselternijveen in oktober 1938 loopt de spoorlijn tot Emmen, met uitzondering van een kleine opleving in en na de Tweede Wereldoorlog als het stuk tussen Emmen - Gasselternijveen heropend wordt. Op 1 oktober 1906 wordt de spoorlijn naar Almelo geopend.

Gebouwen

Stationsgebouw

Stationsgebouw van het type NOLS 2e klasse. Het stationsgebouw met aangebouwde goederenbergplaats is aanbesteed met bestek NOLS-17. Aan de zijde Ommen bevindt zich een extra stenen aanbouw waarin zich een wachtruimte 3e klasse bevindt. Daarnaast in het hoofdgebouw bevindt zich de wachtruimte 2e klasse. Tussen 1911 en 1913 krijgt het stationsgebouw een uitbouw met een handelinrichting. Van hieruit heeft de stationschef goed zicht op het emplacement bij het bedienen van de wissels en de seinen. Tevens komt er op de 1e etage een zijraam in de westelijke gevel van het stationsgebouw. De gebouwen, waaronder het stationsgebouw, op het emplacement van worden in 1928 voorzien van elektrische verlichting.

Stationsgebouw zoals gepubliceerd in het tijdschrift "Het Huis Oud en Nieuw" in 1914.

Stationsgebouw aan de perronzijde. Onbekende fotograaf, genomen voor 1984.

De goederenbergplaats is inmiddels afgebroken. Op de oostelijke buitenmuur van het station zijn de contouren echter nog te zien.

Na de modernisering en elektrificatie in 1987 worden alle wissels en seinen vanuit Zwolle bediend. De NS verwijdert de handelinrichting en sloopt de uitbouw, waardoor het stationsgebouw weer in zijn originele staat van 1903 is gekomen.

Stationsgebouw aan de straatzijde. Foto R. van Wissen, 16 maart 1985.

-

Na stopzetten van de kaartverkoop is in de onderste etage een café gekomen (zie voorzieningen).

Het stationsgebouw staat op de gemeentelijke monumentenlijst van de gemeente Hardenberg, waar Mariënberg toebehoort.

Nevengebouw

Het nevengebouw is aanbesteed met bestek NOLS-17. Het nevengebouw staat aan de zijde Ommen van het stationsgebouw. Het nevengebouw is van het grote type met een ruimte voor het treinpersoneel zoals ook in Coevorden, Emmen en Stadskanaal hebben gestaan. Het nevengebouw is inmiddels afgebroken.

Nevengebouw zoals dat bij het station wordt gebouwd. Tekening R. van Wissen.

Gezicht op het station vanaf de toegangsweg. Links voor het station het stationskoffiehuis van de familie Klinkhamer. Uiterst rechts de achterkant van het nevengebouw. Tussen het nevengebouw en het stationsgebouw staat ook nog een kleine bergplaats. Ansichtkaart uitgegeven door J. Klinkhamer te .

-

Bergplaats voor ploeggereedschap

In 1904 wordt een bergplaats voor ploeggereedschap tussen het nevengebouw en het stationsgebouw geplaatst. Deze bergplaats is inmiddels afgebroken. Zie de foto van het nevengebouw.

Wachthuisje

Het wachthuisje is aanbesteed met bestek NOLS-17. Het wachthuisje staat aan de noordzijde van het emplacement aan de zijde van Bergentheim. In het wachthuisje kan het personeel dat de wissels moet bedienen schuilen. Het wachthuisje heeft waarschijnlijk dezelfde functie als de latere post I. Post I staat echter zuidelijk van het binnenkomende spoor uit Bergentheim. Het wachthuisje is inmiddels afgebroken.

Reservoirgebouw

Bij de locomotiefloods van Mariënberg wordt een reservoirgebouw gebouwd (bestek NOLS-17) voor de watervoorziening van de stoomlocomotieven die dienst doen op het traject - Almelo. Het reservoirgebouw staat aan de zuidkant van het spoortje naar de locomotiefloods voor de draaischijf. Het water dat in wordt opgepompt is echter zeer kalkhoudend. Zo erg zelfs dat het niet verantwoord is om dit water direct in de stoomlocomotieven te gebruiken. In de ketel van de locomotieven zet zich dan te veel kalksteen af waardoor de waterpijpen verstopt raken. In 1907 worden er voorzieningen getroffen om het water eerst te filteren van de kalk. Daartoe wordt het opgepompte water eerst in een sloot naast de loods gepompt. Vandaar uit wordt het water via een kalkfilter naar het reservoir getransporteerd. Het reservoirgebouw wordt in 1953 afgebroken.

Locomotiefloods

In laat de NOLS een enkelsporige rechthoekige houten locomotiefloods bouwen (bestek NOLS-17). De locomotiefloods meet 17,0 bij 6,0 meter. Voor de loods ligt een draaischijf met een diameter van 13,5 meter. De draaischijf heeft eerst in Ommen gelegen. Tussen de draaischijf en de locomotiefloods is een askuil aanwezig. De locomotiefloods wordt in 1930 afgebroken.

Locomotorloods

In 1936 wordt voor het stallen van een locomotor een loods gebouwd. Dit gebouw wordt in 1943 weer weggehaald.

Privaatgebouw

Het privaatgebouw is aanbesteed met bestek NOLS-17. Het privaatgebouw staat aan de zuidzijde achteraan bij de locomotiefloods. Inmiddels is het privaatgebouw afgebroken.

Woningen C41/42

Langs de losweg heeft een dubbele woning gestaan. Deze is echter in tegenstelling tot het overgebleven exemplaar opgetrokken uit hout. De woningen worden aangeduid met de nummers C41/42. In 1932 wordt de slaapgelegenheid in woning C41 uitgebreid. 14 december 1937 om 14 uur is er een officiële aanbesteding bij de spoorwegen in het Hoofdadministratiegebouw III te Utrecht om de woningen af te breken. In de plaatselijke krant van "De Vechstreek" staat op 27 november 1937 een advertentie om geïnteresseerde aannemers aan te trekken. De afbraak zal kort na aanbesteding eind 1937 / begin 1938 hebben plaats gevonden. De afbraak levert de NOLS nog 285,00 gulden op aan vrijgekomen materialen.

Woning C44

In Mariënberg heeft een woning met titel C44 gestaan. In 1928 krijgt deze woning elektrische verlichting.

Dubbele dienstwoning

De dubbele dienstwoning is gebouwd met bestek SS-1124 in 1907. Iedere woning bevat een woonkamer met bedstede, een keuken, een portaal, een gang, een slaapkamer met bedstede en een privaat. Daarnaast hebben de woningen ook nog de beschikking over een kelder en een zolder. De dubbele dienstwoning heeft enkele sierranden in de bakstenen gevel. De dubbele dienstwoning is nog steeds aanwezig. Bij de woningen zijn garages gebouwd voor het parkeren van een auto. Rondom de woningen zijn diverse nieuwe woningen gebouwd.

br> Voormalige dubbele dienstwoning. Foto R. van Wissen, 27 december 2004.

-

Post I

Bij kilometer 34,4 aan het eind van het emplacement heeft een wisselpost gestaan. Van daaruit kunnen de plaatselijke wissels bediend worden, wat het rangeren vereenvoudigt. Het is een bakstenen gebouw met een schuin dak met dakpannen. De beide uiteinden van het dak hebben witte houten lijsten. Op het gebouw is een zwart vlak geschilderd met daarop een witte "I" geschilderd. Een kachel moet het verblijf in de wintermaanden veraangenamen. In later jaren is het gebouw geheel wit geschilderd. Post I wordt eind 1974 afgebroken, nadat het emplacement vereenvoudigd is.

De noordoostzijde van het emplacement Mariënberg bij km 34,4 met de ledige olietrein 4767 (Pernis - Schoonebeek), bestaande uit locomotief NS 2413, 23 ketelwagens en voor en achter een goederentreinbagagewagen (Dg). Links seinhuis post 1. Het spoor rechts is voorzien van een ontspoortong en een draaibare afsluitlantaarn. Collectie NVBS-Railverzamelingen, Foto R. Ankersmit, 22 april 1960.

-

Emplacement

Het emplacement van Mariënberg is uitgebreider dan Dalfsen en Ommen vanwege de aansluiting van de zijlijn naar Almelo. Aan de noordoostzijde van het emplacement worden de goederenvoorzieningen aangelegd. Bij de aanleg in 1905 wordt al rekening gehouden met mogelijk uitbreidingen van het emplacement. Aan de zuidoost zijde ligt het spoor naar de locomotiefloods. Voor de locomotiefloods licht een draaischijf met een diameter van 13,5 meter. De treinen naar Almelo vertrekken vanaf het zuidelijke spoor langs het eilandperron. Ten zuiden daarvan ligt nog een extra spoor. Tussen beide sporen is ruimte overgelaten voor nog een spoor.

In de eerste jaren van de exploitatie worden de geplande, maar niet gelegde sporen, als nog aangelegd. Tevens worden er overloopwissels tussen de sporen 4 en 5 geplaatst om het rangeren te vereenvoudigen. Het losspoor naar het stationsgebouw wordt verlengd tot aan oostelijke einde van het emplacement. Deze situatie wordt voor 1913 bereikt.

Emplacement in de richting Bergentheim. Diverse wisselverbindingen worden verwijderd. Op de achtergrond is post I zichtbaar. De armseinen op de voorgrond zijn niet in dienst. Om dit aan te geven zijn ze voorzien van een wit kruis. Foto F.J. Hoevenagel, 23 oktober 1974.

In het kader van de elektrificatie van de spoorlijn Zwolle - Emmen wordt de wissels voor het binnenkomen in station Mariënberg aangepast. Foto R. van Wissen, 16 maart 1985.

In 1932 wordt het goederenspoor naast het stationsgebouw verlengd naar de fabrieksaansluiting van de Coöperatieve Aan- en Verkoop Vereniging Mariënberg. Dit spoor loopt over het voorplein van het station. Na het beëindigen van de aansluiting in 1959 wordt het spoor met nummer 6 ingekort tot naast de goederenloods, waar ook de los- en laadplaats is gelegen. In november 1968 is het volledige spoor 6 afgebroken en zijn de overloopwissels 10 en 11 naar dit spoor 6 verwijderd.

Aan de kant van Bergentheim heeft bij kilometer 34,540 een bordessein gestaan. Vanwege de afstand tot het stationsgebouw wordt aan het uiteinde van het emplacement in de richting Bergentheim een Post I gebouwd voor het bedienen van de locale wissels en seinen.

Kopspoor 5a (114 meter) en wissel 12 worden in de oorlog op last van de Duitsers opgebroken. De vrijgekomen materialen worden door de Duitsers gevorderd voor gebruik aan het front. De draaischijf wordt in 1957 afgebroken.

Na de achteruitgang van het goederenvervoer verwijdert de NS als eerste de wisselverbinding met het vertrekspoor richting Almelo. Het meest zuidelijke goederenspoor wordt eveneens opgebroken. Er blijft naast het vertrekspoor voor de treinen naar Almelo nog een opstelspoor voor goederentreinen over.

In 1984 start de modernisering van de spoorlijn Zwolle - Emmen. Tussen Mariënberg en Gramsbergen wordt dubbelspoor aangelegd. De oostelijke aansluiting van het emplacement wordt aangepast aan dubbelspoor. Uiteindelijk is spoor 1 direct aangesloten op noordelijke spoor uit Hardenberg en spoor 2 op zuidelijke spoor richting Hardenberg. Net na overweg in de Tweede Elsweg komen 2 sets overloopwissels. Bij de modernisering in 2016 vervalt de achterste set wissels om in de richting Hardenberg van het noordelijke spoor op het zuidelijke spoor te komen. Deze mogelijkheid wordt in de praktijk zelden gebruikt en heeft alleen nut als een trein uit Zwolle langs het 1e perron zou moeten stoppen.

Het spoor voor de trein naar Almelo is aan de oostzijde niet meer aangesloten op het doorgaande spoor richting Hardenberg. Rechts het opstelspoor voor het parkeren van een treinstel voor de dienst naar Almelo. Foto R. van Wissen, 16 maart 1985.

Het in het voorjaar van 2016 aangelegde opstelspoor met treinstel 33 van Arriva. Het spoor vanuit Almelo is aangesloten op het doorgaande spoor naar Hardenberg. Foto R. van Wissen, 7 juni 2016.

Bij de elektrificatie in 1987 wordt het eilandperron verhoogd en verbreed. De oude betonnen abri maakte plaats voor een moderner type. Tevens worden er een aantal wissels vervangen of verwijderd. Sinds 1987 is het spoor voor de trein richting Almelo een doodlopend spoor. Voorbij het perron is alleen nog ruimte voor het opstellen voor een eventueel extra treinstel. Doordat alle overbodige sporen inmiddels zijn opgeruimd, ziet het emplacement van Mariënberg er erg langgerekt uit, dit is echter noodzakelijk om plaats te bieden aan een lange goederentrein zoals de olietrein uit Schoonebeek, zonder het overige treinverkeer hierbij te hinderen.

Met het staken van het olievervoer vervalt de noodzaak om in Mariënberg goederentreinen neer te zetten. Het enige overgebleven goederenspoor wordt dan ook zelden gebruikt. Bij de modernisering in 2016 komt dit doorgaande spoor te vervallen. Daarvoor in de plaats wordt het perronspoor van de trein naar Almelo met het bestaande wissel weer aangesloten op het doorgaande spoor naar Hardenberg. Het oostelijke deel van het goederenspoor wordt een kopspoor voor het opstellen van een treinstel voor de dienst op Almelo. Halverwege het emplacement krijgt dit kopspoor een aansluiting op het spoor naar Almelo. Aan de westzijde van het emplacement verdwijnt het overloopwissel tussen de sporen naar Zwolle en Almelo.

In 2024 besteedt ProRail het aanleggen van verlichting langs het pad naar het kopspoor aan. Machinisten die in de vroege ochtend of late avond van en naar het opgestelde treinstel moeten lopen, hebben met de verlichting een beter zicht op het pad.

Beveiliging

Het inrijsein uit de richting Ommen heeft de aanduiding A. Het inrijsein uit Vroomshoop heeft de aanduiding B. De uitrijseinen richting Zwolle en Vroomshoop hebben de aanduiding C. De uitrijseinen C aan de zijde Zwolle / Vroomshoop zijn voorzien van een apart richtingssein (koeiekop) om aan te geven welke richting met de wissels is ingesteld. Dit richtingssein werkt met 3 lampen in een "V" vorm. Toen het emplacement nog uitgebreid was waren er 3 uitrijseinen voorzien van een richtingssein. Na het weghalen van wissels blijft alleen spoor 2 over met een richtingssein dat zowel gebruikt kan worden voor de richting Zwolle als Vroomshoop.

De beveiliging van het emplacement is ondergebracht in 2 posten. Post T is handelinrichting die ondergebracht is in het stationsgebouw. Post I staat aan het uiteinde van het emplacement aan de zijde Bergentheim. Met ingang van 3 november 1974 komt Post I te vervallen en worden alle beveiligingsfuncties ondergebracht in de handelinrichting in het stationsgebouw. Vanwege de lange afstand worden een aantal seinen en wissels elektrisch uitgevoerd.

Uitrijsein C1 voor het eerste spoor richting Zwolle of Almelo. Het vertakkingssein kan met behulp van lichten aangeven welke richting is ingesteld. Foto R. van Wissen, 1985.

Voorsein 34 aan de zijde Bergentheim uitgevoerd als lichtsein met matrixsignaalgever (cijferbak) toont geel. Dit lichtsein is al in 1975 voor de modernisering van 1987 geplaatst. Foto R. van Wissen, 1985.

In 1961 komt er aan de zijde Bergentheim een vertakkingssein (bordessein) als inrijsein om aan te geven welke richting is ingesteld.

Op 25 mei 1975 worden de mechanische inrijseinen A en E uit de richting Zwolle en Bergentheim vervangen door gloeilampseinen 12 en 32 inclusief de bijbehorende voorseinen Av en Ev. Deze krijgen de aanduiding 14 respectievelijk 34. In 1984 volgt het inrijsein vanuit de richting Almelo. Het voorsein 34 zijde Bergentheim is voorzien van een matrixsignaalgever (cijferbak) om de snelheid te kunnen aangeven.

Personeel

Op het station van Mariënberg hebben een groot aantal mensen gewerkt. Hieronder staat een overzicht van diverse personen en functies zover bij de auteur bekend, gebaseerd op de overzichten uit "Het Utrechts Archief" en publicaties in kranten en boeken. Het overzicht is niet compleet en zal waar mogelijk worden aangevuld. De personen zijn ingedeeld naar de laatste functie die ze op het station Mariënberg hebben vervuld.

Aan het eind van de Tweede Wereldoorlog zijn twee mensen, K. Huibers (stationschef) en Harm de Lange (koster), nabij het station Mariënberg door de Duitsers omgebracht. Ter nagedachtenis aan deze mensen heeft er jaren een plaquette, met hun namen erop, in het stationsgebouw van Mariënberg gehangen. Na de sluiting van station Mariënberg is de plaquette verplaatst naar station Hardenberg. Begin 2005 hangt de plaquette nog steeds in Hardenberg naast het loket, van het inmiddels ook gesloten stationsgebouw. Reeds eerder is er al eens een poging ondernomen om deze plaquette naar Mariënberg terug te halen hetgeen toen niet haalbaar bleek. In het kader van 60 jaren na de Tweede Wereldoorlog is een nieuwe poging hiertoe ondernomen en nu met succes. Het is de bedoeling deze plaquette te bevestigen op materialen die met de spoorwegen te maken hebben en het geheel te plaatsen op de plek waar één van de spoorwegmedewerkers is gefusilleerd. Deze plaats is het plantsoen bij de spoorwegovergang op de hoek Kloosterdijk / Nieuweweg - Stationsweg. Het monument bestaande uit 2 uit de grond komende stukken rails met daartussen de plaquette is voor 4 mei 2005 geplaatst op bovengenoemde locatie.

Harm de Lange is in de Tweede Wereldoorlog koster in de Gereformeerde Kerk van Mariënberg en lid van een verzetsgroep, die hulp geeft aan onderduikers en neergeschoten piloten. Met de bevrijding in zicht, krijgt de ondergrondse opdracht de wissels van het station te saboteren. Bij de actie raken ze in een vuurgevecht met de Duitsers. Harm wordt getroffen en valt neer. De andere verzetsmensen vluchten weg. Als afschrikwekkend voorbeeld laten de Duitsers het slachtoffer liggen. Op 25 maart 1945 bloedt hij daar, op de plaats voor het station, dood.

Oorlogsmonument nabij station Mariënberg. De tekst op de plaquette luidt: TER GEDACHTENIS AAN HEN DIE VIELEN 1940 1945 K. HUIBERS H. DE LANGE Foto R. van Wissen, 4 september 2005.

-

Gegevens plaats

Algemeen

De oorsprong van het dorp ligt in de 14e eeuw toen de Broeders des gemeenen levens uit het klooster bij Sibculo de "Hut Mariaborch" bouwden. Deze hut vormde de basis voor hun werk in de veengebieden die toen ten oosten van het huidige dorp lagen. Rond 1900 is Mariënberg een klein en van oorsprong agrarisch dorp. Het station komt aan de zuidkant van het dorp. Dit gebied bestaat op het moment van de bouw nog vooral uit woeste gronden zonder bebouwing. De grote van het station heeft Mariënberg te danken aan het feit dat het station overstapmogelijkheden biedt tussen de beide NOLS-lijnen. In 1955 komt er even ten westen over de sporen naar Zwolle en Almelo viaducten (N36) gereed over zowel de spoorlijn naar Almelo als vanuit Zwolle.

Tijdens de bouw van de spoorweg staat er nabij het station een dag- en nachtkeet voor de arbeiders. Na het gereed komen van het traject Zwolle - Ommen wordt een deel van het bovenbouwmateriaal naar Mariënberg getransporteerd.

Bestuur

Mariënberg maakt onderdeel uit van de gemeente Ambt-Hardenberg en later Hardenberg. Zie voor meer informatie station Hardenberg.

Voorzieningen

Stationskoffiehuis "Klinkhamer", later "Stevens"

Nabij het station bouwt de familie Klinkhamer het gelijknamige Stationskoffiehuis en hotel Klinkhamer met stalling. Aan de zijkant het gebouw bevindt zich een overdekt terras waar de reiziger bij mooi weer onder het genot van een drankje kunnen wachten. Oorspronkelijk staat het gebouw in een kale omgeving. Door bomen aan te planten wordt gepoogd beschutting te creëren.

Op 25 september 1941 touwen Cobi Stevens en Gerrit Ruinemans. Na hun huwelijk nemen zij hun intrek in Hotel Klinkhamer te Mariënberg. Zeer waarschijnlijk wordt Cobi's achternaam later gebruikt als handelsnaam voor het etablissement. Het etablissement staat bekend onder de naam "Stevens". Later wordt het als nog steeds onder de naam "Hotel Stevens" uitgebaat door de familie Telgenhof.

Stationskoffiehuis voor het station van Mariënberg. Ansichtkaart uitgegeven door J. Klinkhamer te Mariënberg, no. 4463. Kaart is afgestempeld op 27 oktober 1913.

Suikerzakje van Stationskoffiehuis "Stevens" geëxploiteerd door de familie Telgenhof.

Restaurant "Spoor 7" voorheen Café "'t Spoorhuus"

Na het verdwijnen van de kaartverkoop in Mariënberg vestigt zich een café in het stationsgebouw. De oprichtingsakte wordt op 17 mei 2001 ondertekend. De eigenaar is de heer H. Bouwhuis, die zelf in voormalige woning van de stationschef woont. Het café krijgt de toepasselijke naam "'t Spoorhuus". Aan de perronzijde is een klein terras.

Café 't Spoorhuus in Mariënberg. Foto R. van Wissen, 25 augustus 2004.

-

Het café wordt in 2012 overgenomen door de uitbater van Spoor 7, het restaurant in het stationsgebouw van Ommen. Vanaf die tijd heeft het etablissement in Mariënberg ook de naam "Spoor 7".

Het embleem van restaurant Spoor 7 in de buitengevel van het stationsgebouw van Mariënberg. Foto R. van Wissen, 7 juni 2016.

-