Gegevens station

Exploitatie

Geopend als station aan de spoorlijn Stadskanaal - Zuidbroek.

Gebouwen

Stationsgebouw

Stationsgebouw van het type NOLS 1e klasse. Het stationsgebouw met aangebouwde bestelgoederenbergplaats is aanbesteed met bestek NOLS-34. Het stationsgebouw is van het grote NOLS type, maar heeft ten opzichte van de andere gebouwen een aantal afwijkingen. De meest opvallende is de grote stenen loods met een plat dak. Platte daken komen verder bij de NOLS niet voor. Ook de indeling van de muren wijkt in Veendam af van de andere NOLS-stations. Voor het gedeelte met het platte dak heeft in de beginjaren een hek gestaan.

In 1913 wordt het station versierd in het kader van de viering van de onafhankelijkheidsfeesten. In dat jaar is Nederland 100 jaar bevrijd van de Franse overheersing. De wedstrijd is uitgeschreven door de ANWB. In heel het land doen diverse stations mee. De mooiste stations worden door de ANWB samengevat in een boekje. Een van de winnende stations is Drunen - Heusden.

Station Veendam aan de straatzijde vlak na de opening. De omgeving is nog onbebouwd en kaal. Ansichtkaart uitgegeven door M.D. de Lange te Veendam, jaren 10 van de 20e eeuw

Station Veendam met duidelijk zichtbaar de overkapping boven het eerste perron. Foto R. van Wissen, 7 maart 1987.

De gemeente Veendam is van mening, dat het station het visitekaartje van de plaats is. De reiziger moet gelijk een goede indruk en een gastvrijonthaal krijgen. Een beschutting tegen de regen hoort daar zeker bij. De gemeente verzoekt de directie van de NOLS dan ook om een overkapping boven het perron te maken. De gemeente is bereid om een financiële bijdrage te geven. De snelheid van de besluitvorming zint de gemeente Veendam echter niet. Op de jaarvergadering van de NOLS in 1929 brengt de burgemeester de kwestie nogmaals ter sprake. De directie van de NOLS belooft de overkapping te overwegen. Op 20 september 1929 ontvangt de gemeente bericht dat een overkapping NLG. 2.900,00 gaat kosten. Op voorwaarde dat de gemeente Veendam NLG. 1.000,00 bijdraagt in de kosten is de NOLS breidt om de overkapping daadwerkelijk aan te brengen. Begin oktober 1929 gaat B en W van Veendam akkoord de investering. De overkapping is vervaardigd door machinefabriek S. ten Horn uit Veendam. In 1930 is de overkapping aanwezig.

Eind jaren 90 van de 20e eeuw komt het stationsgebouw leeg te staan. De STAR koopt het gebouw om te gebruiken bij de exploitatie van de museumspoorlijn. Daarmee lijkt de toekomst van het gebouw gewaarborgd.

Vestibule van station Veendam met aan de rechterzijde het loket waar de STAR nu haar kaartjes verkoopt. Foto W. Mensinga, 2005.

-

Het stationsgebouw staat op de lijst van Stichting Industrieel Erfgoed Noord-Nederland (SIEN-N). Deze stichting wil het stationsgebouw voor het nageslacht bewaren. Tevens is het gebouw door de overheid aangewezen als Rijksmonument.

In maart 2024 start een grootschalige renovatie om het stationsgebouw, dat nodig onderhouden moet worden, zoveel mogelijk weer in de staat van de jaren 30 van de 20e eeuw terug te brengen. Er is gekozen voor de jaren 30 omdat dit past bij de overkapping op het perron.

Perronaccommodatie

Voor de reactivering van het reizigersvervoer Zuidbroek - Veendam wordt een perron gebouw met eenvoudige voorzieningen. Aan de kant van het oude stationsgebouw komt de opgang van het perron. Daar komen de informatiezuilen en de OV-chip automaten. Tussen het oude stationsgebouw en het nieuwe perron bevindt zich een grote fietsenstalling. Bij de fietsenstalling komt ook de oversteek naar het nieuwe OV-knooppunt, dat in de voormalige Jonker-loods wordt gebouwd. Het spoor van de treindienst is met een hek afgeschermd van het gedeelte van de STAR.

Perron voor de nieuwe treindienst in aanbouw. Op de achtergrond het oude gebouw. Foto R. van Wissen, 26 februari 2011.

Perron voor de nieuwe treindienst op de dag van de opening. Langs het perron staat de trein die om 9.12 uur vertrekt naar Zuidbroek. Duidelijk te zien is de afscheiding tussen de sporen van Arriva en STAR. Foto R. van Wissen, 01 mei 2011.

Nevengebouw

Het nevengebouw is aanbesteed met bestek NOLS-34. Het nevengebouw is van het grote type zoals langs het gehele traject van Stadskanaal tot Zuidbroek is aan te treffen. Het gebouw staat aan de zijde Stadskanaal naast het stationsgebouw. Inmiddels is het nevengebouw afgebroken.

Nevengebouw zoals dat bij het station Veendam wordt gebouwd. Tekening R. van Wissen.

Trein richting Stadskanaal staat klaar voor vertrek. Links staat het nevengebouw van Veendam. Onbekende fotograaf, 7 augustus 1910.

Nevengebouw in Veendam met links op de foto Hotel van Kreel en een vertrekkende trein richting Zuidbroek. Repro, fotograaf en datum onbekend.

Goederenloods

De goederenloods is aanbesteed met bestek NOLS-34. De goederenloods staat los van het stationsgebouw in de richting Zuidbroek. Het gebouw bestaat uit een hoge loods met aan de westkant een lager gedeelte voor kantoorruimte. Het dak van de loods steekt uit over het aansluitende spoor, zodat de goederen droog gelost en geladen kunnen worden. Naast Veendam komt dit alleen voor in Vriezenveen. De goederenloods wordt in de jaren 70 (na 1974) afgebroken om plaats te maken voor de uitbreiding van de containerterminal.

Goederenloods van Veendam gezien vanaf de straatzijde. Foto R. Penning, 1968.

Station Veendam met op de achtergrond de goederenloods. Voor de loods staat een gesloten goederenwagen. Foto J.C. van der Ploeg, eind jaren 60.

Brugwachterswoning, Ommelanderwijk (nummer 13)

Vlak voor de brug over de Ommelanderwijk aan de kant van Wildervank staat tot 1966 brugwachterswoning 13. Aan de andere kant van de spoorlijn staat de elektriciteitscentrale van Veendam. Een van de eerste elektriciteitscentrales in Nederland. De brugwachterswoning is aanbesteed met bestek NOLS-36. De laatste brugwachter die in de brugwachterswoning woont, is vermoedelijk de familie Krist. De brugwachterswoning heeft een adres aan de Molenstreek.

Elektriciteitscentrale van Veendam aan de Ommelanderwijk met daarvoor de brugwachterswoning nummer 13. De spoorbrug staat open om de schepen doorgang te geven. In de straat is ook tramrails te zien. Ansichtkaart collectie Groninger Archieven (www.beeldbankgroningen.nl), uitgever M.D. de Lange, jaren 10 van de 20e eeuw.

-

Emplacement

Bij de opening in 1910 heeft station Veendam een behoorlijk uitgebreid emplacement. De stationschef kan 4 seinen en 3 wissel centraal met handels bedienen. De overige wissels op het emplacement moeten met de hand worden bediend. De uitrijseinen zijn aan weerszijde gekoppeld met de beweegbare bruggen. In de richting Meeden - Muntendam met de brug over het Meedenerdiep en in de richting Wildervank met de brug over het Ommelanderwijk.

Op 28 juni 1912 besteden de Staatsspoorwegen onderhands het uitbreiden van de los- en laadplaats, sporen en wissels aan. Ook daarna is het emplacement nog meerdere malen uitgebreid, o.a. voor het aansluiten voor de loods van de firma Jonker. In het midden van het emplacement bevindt zich haaks onder de sporen een lange duiker. Deze duiker verbindt de waterwegen aan beide zijden van het emplacement met elkaar.

Aanpassingen van het emplacement aan de zijde van Zuidbroek. Rechts het nieuwe spoor voor de reizigerstreinen. Foto R. van Wissen, 26 februari 2011.

Emplacement van de STAR bestaande uit 3 sporen rechts op de foto. Achter het hek het spoor waar de Arriva-trein naar Groningen vertrekt. Foto R. van Wissen, 26 juni 2021.

Na de sluiting van het personenvervoer in 1953 is het emplacement aangepast aan het goederenvervoer. Met de komst van het containervervoer is het emplacement omgebouwd tot containerterminal. Na het vertrek van het containervervoer naar het RCSG ten noorden van Veendam is het emplacement verlaten. Alleen een stoomtrein van de STAR brengt af en toe een bezoek. Het emplacement is nog wel voorzien van nieuwe wisselaandrijvingen die met behulp van pomp omgezet kunnen worden. Volgens de ARBO-wetgeving is het niet meer toegestaan om wissels met de hand om te leggen omdat dit een te zware belasting voor de rug is van het bedienend personeel.

Voor de reactivering van het reizigersvervoer Zuidbroek - Veendam wordt het emplacement in de winter van 2010 / 2011 aangepast. Er komt een nieuw doodlopend spoor met perron ter hoogte van de vroegere containerstapelplaats. De beide sporen naar de voormalige Jonker loods worden opgebroken. Ook het buitenste goederenspoor wordt weggehaald. Langs dit spoor lag tot die tijd ook de losinstallatie van DSM Agro.

Spoorweghaven

Ten noorden van het station is een zijtak van het Oosterdiep ingericht als spoorweghaven. Links van de zijtak vanaf het Oosterdiep is een dok aangelegd. Parallel aan de spoorlijn is een kade waar schepen kunnen aanleggen en goederen kunnen overslaan. Bij de aanleg is al rekening gehouden om ook rechts van de zijtak een dok te kunnen aanleggen. Op 5 februari 1918 neemt de Tweede Kamer een wet aan om de benodigde percelen voor de uitbreiding van de spoorweghaven te kunnen onteigenen. Later volgt de goedkeuring van de Eerste Kamer. De onteigeningswet wordt op 8 juli 1918 ondertekend door minister Lely en koningin Wilhelmina en aansluitend op 13 juli 1918 gepubliceerd in de Nederlandse Staatscourant. In april 1919 kunnen de Staatsspoorwegen de grond in Veendam kopen. De N.V. Handelsmaatschappij van A. van Linge Ezn., de voormalige eigenaar van de grond, wil de percelen nog tot 1 oktober 1919 gebruiken. De Staatsspoorwegen hebben hiertegen geen bezwaar.

In 1921 doet de hoge raad een uitspraak in het geschil tussen de dhr. Burema, landbouwer en wonende te Winschoten, en de NOLS. Bij de aanleg van de NOLS heeft de heer Burema bedongen dat hij 2 overwegen tot zijn beschikking heeft om zijn landbouwgronden te bereiken. Door de aanleg van de uitbreiding van de spoorwegenhaven verliest hij de overweg bij kilometer 15,485.

Langs de kade ligt rails met daarop een kleine kraan. Met behulp van deze kraan kunnen de schepen gelost worden en kunnen de goederen in de goederenwagens worden getild.

De spoorweghaven is in 1968 grotendeels gedempt. Inmiddels is al het water in de buurt van de voormalige spoorweghaven verdwenen.

Brug Ommelanderwijk

Vlak voor het station aan de kant van Wildervank gelegen op kilometer 14,627 kruist de spoorlijn de Ommelanderwijk. De brug is getuige een grote fabrieksplaat in 1909 gebouwd en geschikt voor dubbelspoor. De brug wordt bediend door de brugwachter die in de nabij gelegen brugwachterswoning woont. Na het verdwijnen van de brugwachter is het stationspersoneel verantwoordelijk voor het bedienen van de brug. De laatste jaren staat de brug altijd voor de scheepvaart open. Alleen wanneer er een trein in aantocht is wordt de brug teruggedraaid door het treinpersoneel. De brug is door de overheid aangewezen als Rijksmonument.

Draaibrug over de Ommelanderwijk gezien vanaf de straatweg. Links is een stukje spoorboom te zien. Rechts de elektriciteitscentrale van Veendam. Ansichtkaart collectie Groninger Archieven (www.beeldbankgroningen.nl), uitgever Fa. J.G. Schuur, circa 1933.

Draaibrug over de Ommelanderwijk. Foto R. van Wissen, 7 maart 1987.

In de eerste jaren van de STAR-museumlijn heeft de STAR nog niet de bevoegdheid om de brug te mogen bedienen. Iedere keer als de STAR het station Veendam wil aandoen, moet iemand van de NS komen om de spoorbrug tegen betaling te sluiten. Een dure grap voor de STAR. Pas nadat de STAR het emplacement in eigendom krijgt en haar personeel heeft opgeleid vervalt deze situatie.

In het kader van het masterplan van de STAR wordt de brug in 2007 gerenoveerd. Daar de brug een rijksmonument is, zijn er formele handelingen nodig om tot goedkeuring van de renovatieplannen te komen. Het verkrijgen van een definitieve vergunning kost meer tijd dan de STAR oorspronkelijk gecalculeerd heeft. De renovatie loopt dan ook vertraging op. Als alles dan eindelijk geregeld is, kan de brug verwijderd worden en onder toeziend oog van monumentenzorg gerestaureerd worden.

Personeel

Op het station van Veendam hebben een groot aantal mensen gewerkt. Hieronder staat een overzicht van diverse personen en functies zover bij de auteur bekend, gebaseerd op de overzichten uit "Het Utrechts Archief" en publicaties in kranten en boeken. Het overzicht is niet compleet en zal waar mogelijk worden aangevuld. De personen zijn ingedeeld naar de laatste functie die ze op het station Veendam hebben vervuld.

Gegevens plaats

Algemeen

Veendam is omstreeks 1655 ontstaan. De geschiedenis begint 350 jaar geleden met turfafgravingen. De plaats wordt gekenmerkt door een veenkoloniale lintbebouwing langs de kanalen, behalve in de buurt van het centrum. Die structuur is veroorzaakt door de aanwezigheid van het riviertje de Oude AE, waardoor het parallel lopende Ooster- en Westerdiep in noordelijke richting van elkaar moesten wijken. Hieraan dankt Veendam de vorkstructuur, waartussen komvorming kon ontstaan. Daardoor krijgt Veendam een echt centrum in plaats van een langgerekt bebouwingslint. Het centrum wordt gekenmerkt door ruimte, groen en waterpartijen (Parkstad Veendam). Dit bijzondere karakter heeft van oudsher aantrekkingskracht uitgeoefend op de bewoners. Het station komt op een tot dan toe kaal terrein te staan. Al spoedig komen er een aantal welgestelden rond het station wonen. Tussen Oosterdiep en het station ontstaat een statige laan met villa's en bomen.

Veendam is een van de eerste plaatsen die een eigen elektriciteitscentrale krijgt om de plaatselijke bewoners van elektriciteit te voorzien. Het gebouw wordt in 1901 geopend vlak bij de plaats waar in 1910 de spoorbrug over de Ommelanderwijk komt. De elektriciteitscentrale draai op turf dat per schip wordt aangevoerd. Naast de centrale staat een flinke berg turf om de centrale continue te kunnen stoken. De centrale is inmiddels al jaren buiten dienst, maar het hoofdgebouw is nog aanwezig.

Door de Kerklaan heeft nog een korte tijd, van 1 oktober 1916 tot 1 september 1918, een paardentram gereden. Deze onderhoudt de verbinding tussen Midden-Verlaat en het station van de NOLS, doch geen succes blijkt. Er worden 9 ritten per dag gereden.

Al direct na de sluiting in 1953 van het personenvervoer laat de gemeente Veendam blijken dat hier een fout wordt gemaakt. Van de plannen om de railverbinding met Groningen weer op te starten zijn versies geweest waar het station een andere plaats krijgt toebedeeld. De groei van Veendam heeft zich namelijk van het spoor af bewogen. Zou de huidige spoorlijn weer in bedrijf genomen worden dan wonen vele Veendammers te ver van het station om van ze te verwachten dat ze met de trein zullen reizen. Om een betere service te bieden moet de spoorlijn naar het westen worden verplaatst. Pas dan kan het treinverkeer concurreren met het busvervoer. Eind 1987 laat de gemeente voor de zoveelste keer weer doorschemeren dat ze de personentrein terug willen hebben.

Bestuur

Veendam is een zelfstandige gemeente. In 1969 wordt de gemeente Wildervank opgenomen in de gemeente Veendam. Vanaf die datum liggen ook het voormalige station Wildervank en de halte Bareveld in de gemeente Veendam. In de periode 1880 tot heden heeft Veendam de onderstaande burgemeesters gehad;

Voorzieningen

Hotel 'Van Kreel'

Begin oktober 1909 besteedt de heer H. van Kreel uit Groningen de bouw van zijn toekomstige hotel - café - restaurant tegenover het station van Veendam aan. De opdracht wordt gegund aan de laagste inschrijver de heren A. en M. Huizing, te Veendam en Wildervank, voor NLG. 12.333,00.

Het hotel is in de eerste jaren van de exploitatie van de spoorlijn een bekend etablissement. Na het beëindigen van het personenvervoer lopen de zaken terug. De familie van Kreel heeft dan inmiddels afstand gedaan van het hotel. Op 5 februari 1980 brandt het gebouw waarin ooit het Hotel 'Van Kreel' was gevestigd af. De laatste eigenaar van het gebouw is de heer J. Walburg. Na de brand worden de restanten afgebroken.

Stationsplein in Veendam. Rechts staat Hotel 'Van Kreel'. Ansichtkaart uitgegeven door J.G. Schuur te Veendam. Ansichtkaart is afgestempeld in 1917.

Hotel 'Van Kreel' aan het stationsplein tegenover het stationsgebouw. Ansichtkaart collectie Groninger Archieven (www.beeldbankgroningen.nl), uitgever M.D. de Lange, circa 1914.

Restaurant 'Tapas 1910'

In de wachtkamer van het voormalige stationsgebouw is restaurant 'Tapas 1910' gevestigd.

Busstation Jonkerloods

De voormalige goederenloods van de firma Jonker is omgebouwd tot busstation. De wanden aan de kopse kanten van de loods zijn geheel verwijderd. De zijwanden bestaan voor een groot deel uit glas waardoor het geheel een transparant uiterlijk heeft. Aan de noordelijke kant hebben de passagiers zicht op het voormalige NOLS-station en kunnen de treinen van de STAR voorbij zien rijden. De bussen rijden door de loods heen. Het dak van de loods zorgt voor de beschutting van de passagiers. Via een looppad is het busstation verbonden met het treinstation. Het ontwerp van het station is van architectenbureau AAS Architecten uit Groningen. Naast het busstation is een parkeerterrein aangelegd en aan de kant van het stationsgebouw is een flinke fietsenstalling aanwezig.

De ombouw van de Jonkerloods tot busstation. Foto R. van Wissen, 1 met 2011

Inrit van de Jonkerloods als busstation. Foto R. van Wissen, 20 september 2014